Rusya tarafından kaçırılan Ukraynalı çocuklar hikayelerini anlatıyor

Roma’daki Ukrayna Büyükelçiliği’nde tıklım tıklım dolu bir salonda, yaşları 14 ile 18 arasında değişen bir grup çocuk, büyükanneleri, büyükbabaları ve diğer akrabalarıyla birlikte gazetecilerin karşısına çıktı.

Bazıları Rusya’nın kontrolündeki bölgelerde veya Donetsk’in işgal altındaki kesimlerinde yaşıyordu; diğerleri ise farklı yerlerde Rus güçlerince alıkonulmuştu.

Etkinliği düzenleyen ve Ukrayna Cumhurbaşkanı Volodimir Zelenskiy'nin, kaçırılan çocukların geri getirilmesi çabalarını koordine etmek üzere kurulan Bring Kids Back Ukraine (Çocukları Geri Getirin Ukrayna) programı sayesinde, bu çocuklar güvenli şekilde Ukrayna kontrolündeki bölgelere geri getirildi.

Verdikleri ifadeler, Rusya’nın Ukrayna’ya yönelik topyekûn işgalinin en karanlık boyutlarından birini açığa çıkarıyor.

Rus propagandası ve zorla ideolojik yönlendirme; gözaltı, sınır dışı edilme ve bazı durumlarda işkence, esaret altında yaşadıkları deneyimler arasında yer alıyor.

Anlatıları, Ukraynalı çocukları kimliklerinden koparmayı amaçlayan sistematik bir “yeniden eğitme” ve Ruslaştırma sürecine işaret ediyor.

Bring Kids Back Ukraine’e göre bu uygulamalar, ya Rus işgali altındaki bölgelerin demografik yapısını yeniden şekillendirmeyi ya da Ukraynalı gençleri geleceğin askerlerine dönüştürmeyi hedefliyor.

Ölçeği ise son derece büyük. Çarşamba günkü toplantıda konuşan İtalyan İnsan Hakları Federasyonu Başkan Yardımcısı Eleonora Mongelli, 1,6 milyon Ukraynalı çocuğun hâlâ Rusya’nın kontrolü altında olduğunu doğruladı.

Bugüne kadar Ukrayna yaklaşık 1.600 çocuğu geri getirdi; her geri dönüş üçüncü tarafların özellikle Katar, Güney Afrika ve Vatikan’ın arabuluculuğuyla gerçekleşti.

Ukrayna makamları, Rusya’nın 2022 başındaki geniş çaplı işgalinin başlangıcından bu yana 19.500’ün üzerinde çocuk kaçırma vakasını doğruladı.

Bunlar hakkında ayrıntılı bilgiye ulaşılabilen çocuklar; hem Ukrayna’daki ikamet adresleri hem de Rusya’daki konumları biliniyor. Ancak gerçek sayının çok daha yüksek olması bekleniyor.

Yale İnsani Araştırmalar Laboratuvarı, 19 Mart 2025 itibarıyla zorla götürülen çocuk sayısının 35.000’e daha yakın olduğunu tahmin ediyor.

Rusya’nın Çocuk Hakları Komiseri Maria Lvova-Belova ise Rusya’nın Şubat 2022 ile Temmuz 2023 arasında 700 bin Ukraynalı çocuğu “kabul ettiğini” iddia etti.

'Filtreleme kampları' deneyimi

Roma'da konuşan ve ülkeye geri getirilen çocukların çoğu ile ailelerinin hatırladığı bir diğer sert gerçeklik ise Moskova’nın geçici olarak işgal ettiği bölgelerde Ukraynalıları kontrol etmek ve taramak için kullandığı “filtreleme kampları” oldu.

Fiilen bir kontrol noktası gibi işleyen bu tesisler, işgalin başlangıcından bu yana sivilleri sorgulamak, eşyalarını aramak ve onların “sadakatini” değerlendirmek için kullanılıyor.

İnsanlar şehirler arasında hareket ederken veya Ukrayna kontrolündeki bölgelerden Rus kontrolündeki bölgelere geçerken bu kamplardan geçmeye zorlanıyor.

Daha önce kaçırılan Ukraynalı çocuklar ve yakınları Ukrayna'nın Roma Büyükelçiliğinde Giorgia Orlandi

Rus işgali altındaki topraklarda iki yıl boyunca gözaltında tutulan Yuliia Dvornychenko, "Herhangi bir Ukrayna sembolü taşıyıp taşımadığınızı görmek için dövmelerinizi kontrol ediyorlar" diye anlatıyor.

Dvornychenko, "Ayrıca telefonunuzda askerlerin fotoğrafları ya da telefon numaraları var mı ya Ukrayna ile bağlantılı herhangi bir şey var mı diye bakıyorlar. Her iki durumda da geçmenize izin verilmiyor ve bu da hapsedilmenize yol açabiliyor," ifadelerini kullanıyor.

Bu kamplardan geçmek çoğu zaman ailelerin parçalanmasına, küçüklerin akrabalarından ayrılmasına neden oluyor. Liudmyla Siryk ve şimdi yanında oturan torunu Oleksandr'ın başına gelen de buydu.

2022'de Mariupol'daki bombardıman sırasında ağır yaralanan Oleksandr ve ailesi Rus güçleri tarafından esir alındı.

Filtreleme işlemi sırasında annesinden ayrıldı. İşgal altındaki Donetsk'e sürülen çocuk, sonunda büyükannesi tarafından bulunarak Ukrayna'ya geri getirildi.

Veronika, Rusya'da bir yetimhaneye götürüldü

Euronews’e konuşmayı kabul eden Veronika Vlasova’nın hikâyesi, kaçırılan Ukraynalı çocukların başına neler gelebileceğini gözler önüne seriyor.

2022’de savaş tam kapsamlı hâle geldiğinde, Rus güçleri Ukrayna’nın güneyindeki Herson bölgesinde bulunduğu köyü kuşattı. Tahliye yolu olmadığı için o ve teyzesi Rusya’ya kaçmak zorunda kaldı.

Vlasova o sırada 13 yaşındaydı. Aylarca ülkede kaldı ve yetkililer Ukrayna’ya dönme girişimlerini engelledi. Okula gitmesinin zorunlu olduğu bir filtrasyon kampında tutuldu.

Euronews’e, “Rus çocukları Ukraynalı olduğum için beni zorbalığa uğratıyordu. Beni dövmemeleri için Rusya’yı sevdiğimi söylemeye zorlandım,” diye anlattı.

Yerel yetkililerin kendisini Ukrayna’da bir geleceğinin olmadığına inandırmaya çalıştığını da hatırlayan Veronika, “Polis beni sorgularken sürekli ‘Ukrayna artık yok, tek seçenek Rusya, burada kalman senin için daha iyi’ diyorlardı,” ifadelerini kullandı.

En travmatik an ise teyzesiyle ayrılıp bir yetimhaneye gönderildiğinde yaşandı. Burada iki hafta izolasyonda tutulan Veronika Vlasova, “Benim için çok zordu. Kendimi yalnız hissediyordum, konuşacak kimsem yoktu,” dedi.

Bugün 16 yaşında olan Vlasova, güvenli şekilde ülkesine getirildikten beri Kiev’de yaşıyor. Yaşadığı travma nedeniyle çeşitli psikolojik rahatsızlıklar teşhisi konuldu ve şu anda tıbbi tedavi görüyor.

‘Kaçırılmaların uzun vadeli etkileri çoğu zaman dile getirilmiyor’

Bring Kids Back Ukraine projelerinin başkanı Maksim Maksimov’a göre asıl mesele yalnızca kaç çocuğun geri getirildiği değil, onların ne yaşadığı ve geri döndükten sonra bununla nasıl başa çıktıkları.

Euronews’e konuşan Maksimov “Bu, Ukrayna’nın egemenliğine ve inandığımız değerlere saldırdıklarında yaptıklarıyla aynı şey,” dedi ve şöyle devam etti:

“Aynısı çocuklar için de geçerli. Rusya, çocuklara küçük yaştan 18 yaşına kadar dünyanın belirli ‘gerçeklerini’ öğretmek istiyor: Herkesin düşman olduğu ve kimseye güvenilemeyeceği fikrini."

“Bu da onları son derece savunmasız bırakıyor. Kime güveneceklerini bilmiyorlar, tamamen yönsüzleşiyorlar.”

Psikolojik destek sağlanmasına rağmen birçok çocuk esaretin uzun vadeli etkilerini taşımaya devam ediyor.

Maksimov, “Psikologların söylediği bir şey var. Çocuklar aşırı derecede itaatkâr hâle geliyor, sanki tamamen kendi iradelerini kaybetmiş gibiler,” sözlerini dile getirdi.

Iryna Vereshchuk, Cumhurbaşkanı Vlodimir Zelenskiy’nin ofisinin başkan yardımcısı Giorgia Orlandi

Aynı konferansta konuşan, Cumhurbaşkanı Zelenskiy’nin yardımcısı Iryna Vereshchuk, Ukrayna’nın sivillerin geri dönüşü konusunda yürütülecek müzakerelerde Vatikan’ın Rusya ile resmî arabulucu olarak rol üstlenmesini istediğini söyledi.

Zelenskiy’nin bir mektubu, Cuma günü Papa Leo XIV ile geri dönen çocuklardan oluşan heyetin yapacağı görüşme öncesinde Vatikan’a iletildi. Mektupta, merhum Papa Francis tarafından başlatılan insiyatifin resmileştirilmesi talep edildi.

Papa Francis döneminde Kardinal Matteo Zuppi insani konularda papalık özel temsilcisi olarak görev yapmıştı.

Vereshchuk, “Daha fazlasını başarabilmek için bu süreci Vatikan’da resmileştirmemiz gerekiyor. Bu yüzden talep artık resmî olarak iletiliyor,” dedi.