Esad’ın üst düzey danışmanı, rejim yıkılmadan önce suikasta mı uğradı?

Basında yer alan haberlere göre İranlı General Kasım Süleymani, Suriye'nin devrik lideri Beşar Esad’ın yakın danışmanı Luna el-Şibl’in bir ajan olduğu konusunda Suriyeli yetkilileri, kendisinin trafik kazası süsü verilmiş şüpheli bir suikast sonucu hayatını kaybetmesinden aylar önce uyarmıştı.

Bu hafta Al-Majalla dergisinde yayımlanan habere göre, öldürülen İranlı komutan, 2019 sonlarına doğru Luna el-Şibl’i odasından çıkarken gördükten sonra Suriye Ulusal Güvenlik Bürosu Başkanı Ali Memlük’le yüzleşti.

Tutanakta aktarıldığına göre Süleymani, “Bu kim?” diye soruyor. Memlük onun cumhurbaşkanının danışmanı olduğunu söyleyince Süleymani ısrar ederek şöyle söylüyor:

“Biliyorum, biliyorum ama o gerçekte kim? Nerede çalışıyordu?” Kudüs Gücü komutanı, El Cezire’deki eski maaşının “10 bin dolar”, şu anki maaşının ise “500 bin Suriye lirası” (o dönem yaklaşık 970 dolara denk geliyordu) olduğunu hatırlattıktan sonra, Al-Majalla'ya göre şu sonuca vardı: “Birinin 10 bin doları bırakıp 500 bin liraya geçmesi mantıklı mı? O bir ajan.”

Esad ve danışmanı, Putin ve Hizbullah’la alay ediyor

Süleymani’nin Luna el-Şibl’e dair şüpheleri, El Arabiya’nın Esad ve el-Şibl’in Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin, Hizbullah ve Suriyeli askerlerle alay ettikleri özel konuşmaların yer aldığı gizli video kayıtlarını yayımlamasının ardından bu hafta yeniden gündeme geldi.

Görüntülerin, Şam yakınlarındaki Guta’dan muhalif savaşçıların çıkarılmasının ardından, 2018 yılına ait olduğu düşünülüyor. Bu kayıtlar, el-Şibl’in sadakati ve Esad yönetimindeki rolüne dair yeni soru işaretleri doğurdu.

Videolarda el-Şibl, direksiyonda oturan Esad’la birlikte bir arabanın içinde görülüyor ve ikili rejimin çeşitli müttefikleri hakkında konuşuyor.

Konu Putin’in görünüşüne geldiğinde el-Şibl, Rus liderin “şişkin” yüzüne atıf yapıyor. Esad ise Al Arabiya’ya göre “Hepsi ameliyat” diye karşılık veriyor.

El-Şibl ayrıca Hizbullah’ın Suriye savaşındaki rolüyle alay ederek, İran destekli grubun rejimi ayakta tutmadaki kritik rolüne rağmen, “Hizbullah en sonunda iddialarını destekleyemedi ve ondan bir daha haber almadık,” ifadelerini kullanıyor.

Suriye Devlet Başkanı Beşar Esad, 18 Mart 2018'de başkent Şam yakınlarındaki Doğu Guta'nın yeni ele geçirilen bölgelerine kendi aracıyla giderken görüntülendi. AP/AP

El Arabiya’nın, Luna el-Şibl’e ait kişisel belgelerle birlikte cumhurbaşkanlığı sarayında “Çok Gizli” ibareli bir zarfın içinde bulunduğunu belirttiği kayıtlar, Hizbullah destekçileri arasında hayal kırıklığına yol açtı.

Ocak 2020’de Bağdat’ta ABD hava saldırısında öldürülen Kasım Süleymani, el-Şibl’den şüphe duyan tek isim değildi. Al-Majalla’nın haberine göre, Suriye 4. Tümen komutanı ve Beşar Esad’ın kardeşi Mahir Esad da, cumhurbaşkanının dar kadrosunu el-Şibl konusunda uyarmıştı.

48 yaşındaki el-Şibl, 5 Temmuz 2024’te, Şam-Dimas otoyolunda geçirdiği belirtilen trafik kazasından dört gün sonra hayatını kaybetti. Ancak görgü tanıkları ve muhalif kaynaklar, bunun planlı bir suikast olduğunu iddia ediyor.

Resmî raporlarda, el-Şibl’in aracının “yoldan çıktığı” ve birkaç kez çarpışmaya maruz kaldığı, bunun da beyin kanamasına yol açtığı bildirildi.

Ancak zırhlı BMW’sine ait fotoğraflarda yalnızca hafif hasar görülmesi, Al-Majalla’ya göre resmî anlatıma dair soru işaretlerini artırdı.

Dergiye konuşan görgü tanıkları, bir aracın yaklaşarak kasten el-Şibl’in otomobiline çarptığını anlattı. Tanıklara göre, koruması araçtan inemeden bir kişi el-Şibl’e başının arkasından vurdu; bu darbe felce neden oldu ve süreç sonunda ölümüne yol açtı.

Tanıklardan biri Al-Majalla’ya, “Luna’nın koruması ne olduğunu anlatmaya çalıştığında, herkesin gözü önünde anında gözaltına alındı,” dedi.

Esad, az sayıda yetkilinin katıldığı cenaze törenine gitmedi.

Esad devrilmeden önce tasfiyeler mi oldu?

Luna el-Şibl’in ölümüne yol açan koşullar, Esad rejimi içinde yaşanan iç tasfiyeler iddialarını daha da alevlendirdi. Kazadan iki ay önce, Mayıs 2024’te Esad, el-Şibl’i ve eşi Ammar Saati’yi Baas Partisi merkez komitesinden uzaklaştırmıştı.

Suriye İnsan Hakları Gözlemevi’ne göre, el-Şibl’in görev ve yetkileri, ölümünden önceki ay içinde daraltıldı. Bu durumun, Suriye-İran görüşmelerine dair hassas bilgileri Rus muhataplarına aktardığı iddiaları nedeniyle İran tarafının duyduğu rahatsızlıktan kaynaklandığı öne sürüldü.

Suriyeli istihbarat yetkilileri, Suriye İnsan Hakları Gözlemevi’nin aktardığına göre, Nisan 2024’te el-Şibl’in kardeşi Tuğgeneral Mulham el-Şibl’i de “İsrail’le işbirliği yapmak ve Şam’daki İran Büyükelçiliği’nde düzenlenen ‘Direniş Ekseni’ liderleri toplantısıyla ilgili bilgi sızdırmak” suçlamalarıyla gözaltına aldı.

Bu gözaltı, 1 Nisan’da İsrail’in Şam’daki İran Konsolosluğu’na düzenlediği ve aralarında yedi İran Devrim Muhafızları subayının da bulunduğu kişilerin öldüğü hava saldırısının ardından geldi.

El-Şibl’in eşi Saati, Haziran 2024’te yürütülen yolsuzluk soruşturmaları kapsamında Şam Üniversitesi’ndeki görevinden alındı.

İsrail basın organı Ynet’e göre Saati, daha sonra ev hapsine alındı ve yurt dışına çıkış yasağı konuldu; bu nedenle Luna el-Şibl yaralandığında hastaneye ulaşmasının da önü kesildi.

8 Aralık 2025'te Şam'da Beşar Esad rejiminin devrilmesinin birinci yıl dönümünü kutlayan yeni Suriye ordusunun geçit töreni sırasında bir ordu helikopteri havada uçuyor. AP Photo

Luna el-Şibl, 1975 yılında Süveyde Vilayeti’nde Dürzi bir ailede doğdu. Şam Üniversitesi’nde Fransızca okudu ve 2003’te sunucu olarak El Cezire’ye katıldı.

2010 Mayıs’ında Katarlı kanaldan istifa ederek Suriye’ye döndü; burada kısa bir süre devlet televizyonunda çalıştıktan sonra, 2011’deki ayaklanmanın patlak vermesinin ardından Suriye Devlet Başkanlığı’nda Medya ve Siyasi Ofis Direktörü oldu.

El-Şibl, 2020 yılında ABD tarafından yaptırım listesine alındı. ABD Hazine Bakanlığı, onun “Esad’ın ülke üzerindeki kontrolünü sürdürdüğü ve Suriye halkının liderliği altında refah içinde yaşadığı yönündeki sahte anlatıyı kurgulamada kilit rol oynadığını” belirtti. Birleşik Krallık da 2021’de kendisine yaptırım uyguladı.

El-Şibl’in yükselişi, Esad’ın dar çevresinde huzursuzluk yarattı. Yakın Doğu Politikaları Washington Enstitüsü’nün aktardığına göre, Suriye’nin “İkinci Leydisi” olarak anılmasına ve Esad’la ilişkisi olduğuna dair bitmeyen söylentiler eşliğinde, Suriye First Lady’si Esma Esad’ın, onu saraydan uzaklaştırmaya çalıştığı iddia edildi.

El-Şibl, Eylül 2023’te Esad’ın yaklaşık yirmi yıl aradan sonra gerçekleştirdiği ilk Çin ziyaretinin de aralarında bulunduğu, üst düzey görüşmeler ve yurt dışı gezilerinde devlet başkanına eşlik etti.

Süveyde’deki ailesinin, uzun süredir devam eden aile içi anlaşmazlıklar nedeniyle cenazesini teslim almayı reddettiği, Luna el-Şibl’in Şam’daki Dahda Mezarlığı’na defnedildiği bildirildi.

Esad’a ne oldu?

Bu arada, Suriye’den kaçışının üzerinden bir yıl geçmişken Esad’ın, Moskova’da Kremlin’in sıkı kısıtlamaları altında yaşadığı, hareket alanının daraltıldığı ve kamuoyu önüne çıkmasının yasaklandığı belirtiliyor.

Alman haftalık gazetesi Die Zeit, Ekim ayında yayımladığı haberinde Esad’ın Rus başkentinin modern finans bölgesinde ikamet ettiğini yazdı, ancak tam konum doğrulanamadı.

Esad ailesine yakın bir kaynak, Die Zeit’e ailenin birden fazla daireye sahip olduğunu ve zaman zaman Moskova dışındaki bir villada da kaldıklarını söyledi.

Bu dairelerin, yüksek tavanlı, tavandan tabana pencereli, alışveriş merkezlerine ve restoranlara erişimi olan lüks konutlar olduğu aktarılıyor.

Aynı kaynak, Esad’ın “vaktinin büyük bölümünü çevrim içi video oyunları oynayarak geçirdiğini” ve Rus hükümeti tarafından finanse edilen bir özel güvenlik şirketine bağlı korumalar tarafından korunduğunu iddia etti.

Suriye İnsan Hakları Gözlemevi, Eylül ayında Esad’ın zehirlenme şüphesiyle kritik durumda hastaneye kaldırıldığını iddia etti. İzleme örgütü, Esad’ın Moskova’nın dışındaki bir hastanede dokuz gün kaldığını ve 29 Eylül’de taburcu edildiğini açıkladı.

Rusya Dışişleri Bakanı Sergey Lavrov ise Ekim ayında yaptığı açıklamada zehirlenme iddialarını redderek, Esad’ın “başkentimizde yaşamakta hiçbir sorunu olmadığını” söyledi.

Ahmed eş-Şara başkanlığındaki Suriye geçiş hükümeti, yargılanmak üzere Esad’ın iadesini talep etti. Ancak Rusya, Devlet Başkanı Vladimir Putin’in bizzat Esad’a siyasi sığınma hakkı verdiğini ve bu kararın değişmeyeceğini belirterek iade talebini reddetti.