Dayton 30 yaşında: Bosna Hersek’te 'Barışı Getiren Metin' yeniden gündemde

Bosna Hersek’te 6 Nisan 1992’de başlayan ve yaklaşık üç buçuk yıl süren savaş, 21 Kasım 1995’te ABD’de paraf edilen ve 14 Aralık 1995’te resmen imzalanan Dayton Barış Antlaşması ile sona erdi. Fransa’da imzalanan anlaşmaya Bosna Hersek Cumhurbaşkanı Aliya İzetbegoviç, Sırbistan Cumhurbaşkanı Slobodan Milošević ve Hırvatistan Cumhurbaşkanı Franjo Tuđman imza attı.

KARMAŞIK SİYASİ YAPININ TEMELİ

Dayton Antlaşması, Bosna Hersek’i Bosna Hersek Federasyonu ve Sırp Cumhuriyeti (RS) olmak üzere iki entite ile özel statülü Brçko Bölgesi’nden oluşan karmaşık bir yapıya kavuşturdu. Barışın uygulanmasını denetlemek üzere kurulan Yüksek Temsilcilik Ofisi (OHR) ise uluslararası toplum adına ülkedeki en etkili kurumlardan biri haline geldi.

"DAYTON AMACINA ULAŞTI, ANCAK.."

Zenica Üniversitesi Hukuk Fakültesi öğretim üyesi Prof. Dr. Enis Omerovic, Dayton’un 30. yılında antlaşmanın “barış anlayışı”nın yeniden değerlendirilmesi gerektiğini söyledi. Omerovic, Dayton’un 1995’te asli görevini yerine getirdiğini vurgulayarak, “Antlaşma, soykırım ve kitlesel vahşetle karakterize edilen silahlı çatışmayı sona erdirdi. Bu yönüyle hukuken geçerli ve siyasi açıdan etkili bir barış düzenlemesidir” dedi.

Ancak aradan geçen 30 yılın ardından mevcut anayasal yapının, Bosna Hersek’te işlevsel bir hukuk devleti ve gerçek anlamda demokratik yönetişimin gelişimini engellediğini belirten Omerovic, sistemin giderek daha fazla tıkandığını ifade etti.

"MODERN BARIŞ ANTLAŞMALARI SADECE SİLAHLARI SUSTURMAMALI"

Omerovic’e göre Dayton’un katı anayasal mimarisi, demokratik konsolidasyonu sınırlıyor ve kurumsal hesap verebilirliği zayıflatıyor. Uluslararası toplumun dönüşüm yerine istikrarı tercih ettiğini dile getiren Omerovic, “Bugün sorun Dayton’un tarihsel bir belge olması değil, anayasal uyum ve dönüşüm için yapılandırılmış bir hukuki yolun bulunmamasıdır” değerlendirmesinde bulundu.

Omerovic, modern barış antlaşmalarının yalnızca çatışmayı durdurmayı hedeflememesi gerektiğini vurgulayarak, “Adil, kapsayıcı ve demokratik bir barışın hukuki koşulları da oluşturulmalıdır” dedi.

"NET BİR ÇIKIŞ STRATEJİSİ YOK"

Dayton’un temel eksikliklerine de dikkat çeken Omerovic, antlaşmada adalet ve hesap verebilirliğin anayasal tasarıma yeterince entegre edilmediğini söyledi. Ayrıca işlevsel yönetişim yerine toprak dengesinin öncelediğini, bunun da aşırı karmaşık ve karar alma süreçlerini zorlaştıran bir yapı doğurduğunu belirtti.

Omerovic, antlaşmada uluslararası gözetimin sona erdirilmesine ya da yurttaş temelli demokrasiye geçişe ilişkin açık bir çıkış stratejisinin bulunmadığını da vurguladı.

"GÜNCELLENMESİ GEREKEN BİR METİN"

Bosna Hersek’te birçok siyasetçi ve akademisyen, Dayton Barış Antlaşması’nın artık güncellenmesi gerektiği görüşünü dile getiriyor. Antlaşmanın oluşturduğu yapı kapsamında ülkede kanton, entite ve devlet düzeyinde çok sayıda yönetim birimi bulunuyor. Bu durum, yetki karmaşasına yol açarken, hayati kararların alınmasını da zorlaştırıyor.

Bu nedenlerle Dayton, bazı kesimler tarafından “son kullanma tarihi geçmiş” ya da “çağın koşullarına göre yeniden düzenlenmesi gereken” bir barış antlaşması olarak değerlendiriliyor.