Çin'de yeni 'prezervatif vergisi': Halk sağlık risklerinden endişeli

Çin, kontraseptif ilaç ve ürünlerden otuz yılı aşkın bir süredir ilk kez yakında katma değer vergisi (KDV) almaya başlayacak; bu adım, Pekin’in, uzun yıllar boyunca çoğu aileyi tek çocukla sınırlamasının ardından aileleri daha fazla çocuk sahibi olmaya teşvik etme çabasıyla uyumlu.

Ülkenin en yeni KDV yasasına göre 1 Ocak’tan itibaren “kontraseptif ilaç ve ürünler” vergi muafiyeti kapsamında olmayacak. Prezervatif gibi ürünler, çoğu üründe uygulanan standart yüzde 13 KDV’ye tabi olacak.

Değişiklik devlet medyasında geniş yer bulmasa da Çin sosyal medyasında gündem oldu; vergilendirilseler bile prezervatif kullanmanın bir çocuk büyütmekten daha ucuz olduğunu bilmeyenlerin aptal olması gerektiği yönündeki espriler eşliğinde alaya alındı.

Daha ciddi olarak, uzmanlar, kontraseptiflerin maliyetinin artması nedeniyle planlanmamış gebelikler ve cinsel yolla bulaşan hastalıklarda olası artışlara ilişkin kaygılarını dile getiriyor.

İktidardaki Komünist Parti’nin geçmişteki “tek çocuk” politikası, yaklaşık 1980’den 2015’e kadar ağır para cezaları ve diğer yaptırımlar, kimi zaman da zorla kürtaj yoluyla uygulandı. Bazı durumlarda, kotayı aşarak doğan çocuklara kimlik numarası verilmedi ve fiilen vatandaş sayılmadılar.

Hükümet doğum sınırını 2015’te iki çocuğa çıkardı. Çin’in nüfusu zirveye ulaşıp düşüşe geçince, 2021’de sınır üç çocuğa yükseltildi. Kontrasepsiyon aktif biçimde teşvik edildi ve kolay erişilebilir oldu; hatta ücretsiz sağlandı.

“Bu gerçekten acımasız bir hamle,” dedi 5 yaşında çocuğu olan ve bir başka çocuk yapmamaya kararlı olduğunu söyleyen Hu Lingling. Bir asi olarak “cinsel perhize öncülük edeceğini” söyledi.

“Aile planlaması dönemindeki zorla kürtajlarla kıyaslandığında ayrıca gülünç,” dedi.

Ulusal İstatistik Bürosu’na göre 2024’te Çin’de 9,5 milyon bebek dünyaya geldi; Çin astrolojisine göre Ejderha Yılı’nda doğum yapma yönündeki geleneksel tercih doğum oranını olağandan yüksek seyrettiği halde, bu sayı 2019’daki 14,7 milyona kıyasla yaklaşık üçte bir daha az.

Ölümler Çin’de doğumları geride bırakınca, Hindistan 2023’te dünyanın en kalabalık ülkesi olarak Çin’i geçti.

“Verginin ‘daha yüksek doğurganlığı teşvik etme’ üzerindeki etkisi çok sınırlı olacaktır. Çocuk istemeyen ya da ek çocuk istemeyen çiftler için kontraseptiflere yüzde 13 vergi getirilmesi, özellikle bir çocuğu büyütmenin çok daha yüksek maliyetleriyle karşılaştırıldığında üreme kararlarını etkilemeyecektir,” dedi ABD’deki Virginia Üniversitesi Demografi Araştırma Grubu Direktörü Qian Cai.

Yine de vergi koymak “yalnızca mantıklı,” dedi ABD merkezli Wisconsin-Madison Üniversitesi’nden kıdemli bilim insanı Yi Fuxian.

“Eskiden nüfusu kontrol ediyorlardı, şimdi ise insanların daha fazla bebek sahibi olmasını teşvik ediyorlar; bu ürünleri sıradan birer mal haline getirmek için normal yöntemlere bir dönüş,” dedi Yi.

Kontraseptifler ve cinsel yolla bulaşan enfeksiyon riskleri

Çoğu yerde olduğu gibi, Çin’de de doğum kontrolünün başlıca sorumluluğu kadınların üzerinde.

Bill & Melinda Gates Vakfı’nın 2022’de yayımladığı araştırmaya göre, çiftlerin yalnızca yüzde 9’u prezervatif kullanıyor; yüzde 44,2’si rahim içi araç (RİA), yüzde 30,5’i kadın sterilizasyonu, yüzde 4,7’si ise erkek sterilizasyonu tercih ediyor. Geri kalanı hap veya diğer yöntemleri kullanıyor.

Yetkililerin kişisel hayatlara ve bedenlere uzun süredir müdahaleci yaklaşımı nedeniyle, bazı kadınlar çocuk sahibi olmaya dair kişisel tercihlerini yeniden etkileme çabasından rahatsızlık duyuyor.

“Bu bir disiplin taktiği; kadınların bedenlerinin ve benim cinsel arzumun yönetimi,” dedi Çin’in güneyindeki Jiangxi eyaletinde Pingxiang’da yaşayan 32 yaşındaki öğretmen Zou Xuan.

Çin’in yıllık prezervatif tüketiminin büyüklüğüne dair resmi veri yok; tahminler değişiyor. Uluslararası bir pazar istihbaratı platformu olan IndexBox’ın yayımladığı bir rapora göre Çin, 2020’de 5,4 milyar adet prezervatif tüketti; bu, art arda 11’inci yıl artış anlamına geliyor.

Uzmanlar, prezervatif kullanımının azalmasının halk sağlığı risklerini artırabileceği endişesini dile getiriyor.

“Daha yüksek fiyatlar, ekonomik açıdan dezavantajlı kesimlerin kontraseptiflere erişimini azaltabilir ve bu da istenmeyen gebelikler ile cinsel yolla bulaşan enfeksiyonlarda (CYBE) artışa yol açabilir,” dedi Cai.

“Bu sonuçlar da daha fazla kürtaja ve daha yüksek sağlık harcamalarına yol açabilir.”

Ulusal Sağlık Komisyonu’na göre Çin, dünyadaki en yüksek kürtaj sayılarından birine sahip; 2014-2021 arasında yıllık 9 ila 10 milyon. Uzmanlar, gerçek sayının daha yüksek olabileceğini, bazı kişilerin yeraltı kliniklerine başvurduğunu söylüyor.

Çin, kürtaj verilerini 2022’de yayınlamayı durdurdu.

Ulusal Hastalık Kontrol ve Önleme İdaresi verilerine göre, COVID-19 pandemisi yıllarında yaşanan düşüşe rağmen cinsel yolla bulaşan enfeksiyonlar da artıyor; 2024’te 100 binin üzerinde bel soğukluğu ve 670 bin frengi hastası kaydedildi.

AIDS ve HIV ile yaşayan hasta sayısı da artıyor; özellikle ileri yaştaki Çinliler arasında 2024’te yaklaşık 1,4 milyona ulaştı.